කතෝලික සභාවේ මව් දේවස්ථානය ලෙස සැලකෙන රෝමයේ ලතරානු බැසිලිකාව කැපකිරීමේ මංගල්‍යය
🌺 අද කතා කරන්න යන්නේ කතෝලික දේවස්ථානයක් ගැනයි. මේ දේවස්ථානය සියළුම කතෝලික දේවස්ථාන වල මව් දේවස්ථානය ලෙස සැළකෙනවා. මේ රෝමයේ පිහිටි පාප්තුමාගේ ආසන දෙව්මැදුර වන ලතරානු බැසිලිකාවයි. (සෑම කතෝලික රදගුරු පදවියකම ආසන දෙව්මැදුරක් තිබෙනවා. කොළඹ පදවියේ ආසන දෙව්මැදුර වන්නේ කොටහේනේ සාන්ත ලුසියා ආසන දෙව්මැදුරයි.)
🌺 මෙම බැසිලිකාව ගොඩනඟලා තිබෙන්නේ රෝම රාජකීය අශ්වරෝහක බලකායේ නව බලකොටුවේ (Castra Nova equitum singularium) නටඹුන් මතයි. ක්‍රි.ව. 193 දී සෙප්ටිමියුස් සෙවේරුස් (Septimius Severus) විසින් ආරම්භ කරන ලද මෙම බලකොටුව, කොන්ස්තන්තීනු අධිරාජ්‍යයා (Constantine I) මැක්සෙන්සියුස් (Maxentius) ට එරෙහිව කළ සටනේදී විනාශයට පත්වෙනවා.
🌺 මෙම බලකොටුව අසලම තිබූ අනෙක් ප්‍රධාන ගොඩනැඟිල්ල වුනේ ප්ලවුති ලතෙරානි (Plauti Laterani) පවුලට අයත් ලතෙරානු මන්දීරයයි (Lateran Palace). මෙම ලතෙරානුවෝ රෝම අධිරාජ්‍යායාගේ පරිපාලකයන් ලෙස කටයුතු කර තිබෙනවා. නීරෝ අධිරාජ්‍යයාගේ කාලයේදී කොන්සල් තනතුරක් දැරූ ප්ලවුතියුස් ලතෙරානුස් (Plautius Lateranus) අධිරාජ්‍යයාට එරෙහි කුමන්ත්‍රණ කිරීමට වරදකරු වීමෙන් ඔහුගේ සියළුම දේපළ රාජසන්තක වෙනවා.
🌺 කොන්ස්තන්තීනු අධිරාජ්‍යයා තමාගේ දෙවන කසාදය ලෙස මැක්සෙන්සියුස් (Maxentius) ගේ සහෝදරිය වන ෆවුස්තාව (Fausta) කසාද බැඳීමත් සමඟ ලතෙරානු මන්දීරය අධිරාජ්‍යයාගේ භාරයට පත්වෙනවා. එම කාලය වන විට Domus Faustae හෙවත් ෆවුස්තා ගේ නිවස ලෙස හැඳින්වුණ ලතෙරානු මන්දීරය කොන්ස්තන්තීනු අධිරාජ්‍යයා විසින් රෝමයේ රදගුරු තුමා වන පාප්තුමා වෙත ලබා දී තිබෙනවා. මෙය මිල්තියාදෙස් පාප්තුමා (Pope Miltiades) ගේ කාලයේ සිදුවන්නට ඇතැයි අනුමාණ කෙරෙන අතර, සාන්ත පළවෙනි සිල්වෙස්ටර් පාප්තුමා (Pope Saint Silvester I) මෙම මන්දීරය තමාගේ නවාතැන බවට පත්කර ගන්නවා.
🌺 මෙහි බැසිලිකාව ක්‍රි.ව. 324 දී සිල්වෙස්ටර් පාප්තුමා විසින් දෙවියන් ගේ ගෘහය (Domus Dei) ලෙස කැපකර, පාප් නිල ආසනය මෙහි තැන්පත් කිරීමත් සමඟ මෙය රෝමයේ රද්ගුරු තුමා ගේ එනම් පාප්තුමා ගේ ආසන දෙව්මැදුර බවට පත්වෙනවා. (ආසන දෙව්මැදුරේ විශේෂත්වය වන්නේ, ඒ තුළ එම අදාළ පදවියේ රදගුරු තුමා ගේ නිල ආසනය දක්නට ලැබීමයි.) මෙම බැසිලිකාවේ විශේෂත්වය වන, සියළුම දේවස්ථාන වල මව් දේවස්ථානය ලෙස දැක්වීමට ප්‍රධාන දොරටුව අසල මෙසේ සඳහන් කර තිබෙනවා. Sacrosancta Lateranensis ecclesia omnium urbis et orbis ecclesiarum mater et caput, එනම් 'අති පූජනීය ලතෙරානු දේවස්ථානය, නඟරයේ සහ ලොව පුරා පිහිටි සියළු දේවස්ථානයන් හී ප්‍රධාන සහ මව් දේවස්ථානයයි.'
🌺 ලතෙරානු බැසිලිකාව දෙවතාවක දී නැවතත් කැප කර තිබෙනවා. තුන්වන සර්ජියුස් පාප්තුමා (Pope Sergius III) විසින් 10 වන ශත වර්ශයේ දී ස්නාවක ජුවාම් මුනිතුමාට ද (St. John the Baptist), 12 වන ශත වර්ශයේ දී දෙවන ලුචියුස් පාප්තුමා (Pope Lucius II) විසින් සුවිශේෂක ජුවාම් මුනිතුමාට ද (St. John the Evangelist) කැප කර තිබෙනවා. තවද ස්නාවක ජුවාම් මුනිතුමාව සහ සුවිශේෂක ජුවාම් මුනිතුමාව මෙම බැසිලිකාවේ සම නාම සාන්තුවරු ලෙස සැළකෙනවා. ඒ වගේම ප්‍රධාන නාම සාන්තුවරයා වන්නේ ගැලවුම්කරු වන ක්‍රිස්තුස් වහන්සේයි (Christ the Saviour).
🌺 මිල්තියාදෙස් පාප්තුමා (Pope Miltiades) ගෙන් පටන් ගෙන 14 වන ශත වර්ශයේ මුල් භාගයේ දී පාප් නිල වාසස්ථානය ප්‍රංශයේ අවිංඥොං (Avignon) ප්‍රදේශයට ගෙන ගිය ප්‍රංශ ජාතික පස්වන ක්ලෙමන්ට් පාප්තුමා (Pope Clement V) දක්වා සියළුම පාප්වරු ලතෙරානු මන්දීරය තම වාසස්ථානය කරගත්තා.
🌺 9 වන ශත වර්ශයේ දී භූමිකම්පාවකට ද හසුවන බැසිලිකාව, පාප්තුමා ප්‍රංශයේ සිටි කාලය තුළ දෙවතාවකදීම, එනම් 1307 හා 1361 වර්ශ වල දී ගිණි ගැනීමකට හසු වෙනවා. මේ දෙවතාවේදීම ප්‍රංශයේ සිටි පාප්තුමා මෙය පිළිසකර කිරීමට ආධාර කළා. නමුත් මේ කිසිවකින් වත් සිදුවී තිබුණ විනාශයේ බරපතල කම නිසා මෙම බැසිලිකාව සහ මන්දීරය පරණ තිබුණ තත්ත්වයට ගන්න බැරිවුණා.
🌺 පාප්තුමා නැවතත් ප්‍රංශයේ සිට රෝමයට පැමිණි පසු නැවතීමට ලතෙරානු මන්දීරය හිතකර මට්ටමක පැවතියේ නෑ. ඒ නිසා එතුමා මුලින්ම ත්‍රස්තවේරේ හී සාන්ත මරියා බැසිලිකාවේ ද (Basilica di Santa Maria in Trastevere), ඉන්පසුව සාන්ත මරියා මජ්ජෝරේ බැසිලිකාවේද (Basilica di Santa Maria Maggiore), අවසානයේ අද දක්වා පාප්තුමා වාසය කරන වතිකානුවට පැමිණියා.
🌺 ලතෙරානු බැසිලිකාවේ සහ මන්දීරයේ ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු පස්වන සික්ස්ටස් පාප්තුමා (Pope Sixtus V) යටතේ ආරම්භ කෙරෙනවා. සික්ස්ටස් පාප්තුමා මේ සඳහා දොමෙනිකෝ ෆොන්තානා (Domenico Fontana) ගෘහනිර්මණ ශිල්පියාව යොදා ගත් අතර ඔහු පැරණි ලතෙරාඅනු මන්දීරය කඩා දමා ඒ වෙනුවට නව ගොඩනැඟිල්ලක් නිර්මාණය කළා. ඒ අසල ලෝකයේ දැනට දක්නට ලැබෙන විශාලතම ස්ථාවර ඔබලිස්කය (obelisk) දක්නට ලැබෙනවා. මෙම ඔබලිස්කය සෑදීම ආරම්භ කර ඇත්තේ තුන්වන තුට්මෝසේ (Thutmose III) විසින් සහ ඊජිප්තුවේ කර්නාක් දෙවොල (Karnak Temple) ඉදිරිපිට සිටවනු ලබා ඇත්තේ හතරවන තුට්මෝසේ (Thutmose IV) විසිනි. කොන්ස්තන්තීනු අධිරාජ්‍යයාට මෙය කොන්ස්තන්තිනෝපලයට ගෙනයාමට අවශ්‍ය වූවත් දෙවන කොන්ස්තන්තියුස් (Constantius II) විසින් මෙය රෝමයට එවා ඇත. ඉන්පසු එය මැක්සිමස් සර්කසයේ (Circus Maximus) සිටවනු ලැබුවා. කලකට පසු මෙය කැඩුණු විට සර්කසයේම වළලා දමා තිබෙනවා. 16 වන සියවසේ දී සොයාගත් මෙය පස්වන සික්ස්ටස් පාප්තුමා විසින් 1588 අගෝස්තු 3 වන දින වර්තමාන ස්ථානයේ සිටවනු ලැබුවා.
🌺 දසවන ඉනොසන්ට් පාප්තුමා (Pope Innocent X) විසින් බැසිලිකාවේ ඇතුලත ෆ්‍රන්චෙස්කො බොරොමිනි (Francesco Borromini) ගෘහනිර්මාණ ශිල්පියා මඟින් පිළිසකර කර 1718 වර්ශයේ දී එහි ඇතුලත අපෝස්තුළුවරුන් ගේ ප්‍රතිමා තැන්පත් කළා.
🌺 12 වන ක්ලෙමන්ට් පාප්තුමා ගේ (Pope Clement XII) ප්‍රතිසංස්කරණ දර්ශනය වෙනස් එකක්. එතුමාට අවශ්‍ය වුණා බැසිලිකාවට අළුත් මුහුණතක් (මොගොප්පුව / façade) නිර්මාණය කරන්න. මේ සඳහා එතුමා විශේෂ ක්‍රියාමාර්ගයක් ගත්තා. ඒ තමා, මේ සඳහා නිර්මාණ තරග්අයක් පැවැත්වීම. මේ තරඟයට නිර්මාණ ශිල්පීන් 23 දෙනෙක් තරඟ කළා. අවසානයේ අලෙස්සන්ඩ්‍රෝ ගලීලෙයි (Alessandro Galilei) ගේ නිර්මානය ජයග්‍රහණය කළා. අද අපට දක්නට ලැබෙන්නේ මේ නිර්මාණයයි. විශාල ප්‍රතිමා 15 කින් සමන්විත මෙය සාදා අවසන් කළේ 1735 වසරේදී යි.
🌺 මෙම බැසිලිකාව පසෙකින් කලකට පෙර ප්‍රධාන තාපසාරාමයක් තිබුණා. මෙම තාපසාරාමයේ තාපසයන්ගේ වගකීම වුණේ බැසිලිකාවේ කටයුතු වලට සහය වීමයි. අද වන විට මෙම තාපසාරාමයේ ඉතිරි වී ඇත්තේ 13වන සියවසේ සක්මන් මළුව (Cloister) පමණයි.
🌺 ලතෙරානු බැසිලිකාව අසලම ශුද්ධවූ පඩිපෙළ (Scala Sancta / Holy Stairs) දක්නට ලැබෙනවා. ජනප්‍රවාදයට අනුව මෙම කිරිගරුඬ පඩිපෙළ ජෙරුසලමේ පිලාත් රජු ආණ්ඩුකාරයා ගේ මාළිගාවේ පඩිපෙළ ලෙස සැළකෙනවා. පිලාත් ගේ තීන්දුව ලබන්නට ජේසුස් වහන්සේ සිටියේ මෙම පඩිපෙළ මතයි. මෙය 4 වන සියවසේ දී රෝමයට ගෙන එන්නට මුල්වූවායි සැළකෙන්නේ කොන්ස්තන්තීනු අධිරාජ්‍යයා ගේ මව වන සාන්ත හෙලේනා (St.Helena) මුනිතුමියයි. 1589 වසරේ 5 වන සික්ස්ටස් පාප්තුමා මෙය වර්තමානයේ තිබෙන ස්ථානයේ තැන්පත් කළා.
✍️ ගරු.ගිහාන් ප්‍රියශාන්ත පීරිස් පියතුමා
